Rybno Wielkie, dawniej
Radzymińskie, Radzymskie, Rybno Radzin,
Rybinko (na mapie sztabowej),
Wypiski
z dziejów Rybna Wielkiego.
Z
uwagi na to, że od średniowiecza na tych terenach panowało Prawo Magdeburskie
(znana lokacja miast i wsi), wieś miała zawsze kilku właścicieli (części
ułamkowe, bez podziału wsi). Nie istniała wtedy wspólnota majątkowa małżeńska.
Panna
młoda wnosiła do małżeństwa wiano, a mąż dokładał posag - majątek o takiej
samej wartości. Był to wyłączny majątek żony, który po śmierci męża miał jej
zapewnić dożywocie. Po żonie dziedziczyły to jej córki lub wracał do klanu –
rodziny pochodzenia żony. Pozostały majątek męża dziedziczyli synowie. Częste w
historii zarazy i pomory powodowały, że zawsze znajdował się jakiś ocalały
członek klanu, który zasiedlał ponownie majątek. Jeżeli był to krewny żony,
zmieniało się nazwisko właściciela.
Ciekawostką,
z dzisiejszego punktu widzenia, było to, że żona, będąca właścicielką majątku,
nie mogła go osobiście sprzedać. Musiała upoważnić męskiego członka klanu
(brata, stryja itp.) do sprzedaży i złożenia oświadczenia przez Sędzią, który
to zapisał w Księgach Ziemskich lub Grodzkich.
Pierwsza wzmianka o
właścicielu Rybna pochodzi z roku 1449. Był nim Jan Korzbok
de Rybno (współwłaścicielem był brat Piotr). Ze względu na to, że w tym okresie
nazwiska pisano fonetycznie pojawiają się więc różne pisownie tegoż, a
mianowicie: Kordebog, Kordzbok,
Cordebog, Cordzbok. W
późniejszym okresie wzmiankowany jest jako Korzbok Rybieński.
1449
Maciej z Kruchowa ceduje swoją część Rybna bratu Mikołajowi de Rybno (z Rybna)
-
Mikołaj Goczalkowski
zwany Ploczywlosz ma termin z Janem Korzbokiem de Rybno
1450
Elżbieta, żona Jarosława sprzedaje swoją cześć Rybna swoim braciom: Janowi Kordebog, i Piotrowi Cordebog,
dziedzicom w Kiszkowie.
1462 Jan
Cordebok de Rybno daje swojej żonie Zofii posag na
swojej części Witkowa.
1470 Jan
Rybyensky daje swojej żonie Jadwidze posag na połowie
miasta Kyskowo i połowie Rybna.
1472
Mikołaj Rybyensky de Rybno (syn Jana), podsędek
kaliski, daje swojej żonie Urszuli posag na połowie wsi Rybno.
1473
Bracia Urszuli potwierdzają, że Urszula, wdowa po Mikołaju będzie posiadać
połowę Rybna.
1476
Katarzyna, córka Jana, żona Macieja Zabickiego,
kwituje ojca i macierz.
1486 sąd
arbitrażowy w sprawie skwitowania przez Jana Korzboga
wdowy po bracie Piotrze.
1488
Otylia (córka Jadwigi), żona Andrzeja Bieganowskiego kwituje swego ojca Jana Corczboga i macierzyznę.
1489
Maciej, syn Jana sprzedaje swą część Rybna bratu Mikołajowi.
1491
Mikołaj Kordzbok de Rybno daje swojej żonie Barbarze
posag na częściach Rybna i Kiszkowa.
1496
Mikołaj daje swojej żonie Katarzynie posag na połowie Kiszkowa.
1520
Jedynym żyjącym z rodziny pozostaje Stanisław syn Mikołaja i Barbary. Miał
brata Jana.
1532
Stanisław Rybieński daje posag (pół Kiszkowa i całe
Rybno) żonie Barbarze, córce Bartłomieja Niemojewskiego.
1537
Stanisław Rybienski Korczbok
oddaje żonie Barbarze i dzieciom Andrzejowi, Mikołajowi i Sabinie Kisskowo i Rybno.
1555
Andrzej Rybieński Kordzbok
rozlicza się z braćmi Mikołajem i Kacprem, a żonie swojej Reginie daje posag na
Rybnie. Regina bezpotomnie zmarła wraz z córką przy porodzie. Posag musiał
wrócić.
1568
Jakub Niemojewski odkupuje od Mikołaja prawa do części Rybna i Kiszkowa.
1572
Zofia, siostra Reginy oddaje swoje prawa Janowi Niemojewskiemu. Ten procesuje
się by przejąć Rybno.
1583
Dziedzicem Kiszkowa i Rybna jest Jakub Niemojewski (chyba syn Jana). Ma trzech
synów: Wawrzyńca, Marcjana (Marcina) i Aleksandra.
1594
Wawrzyniec Niemojewski daje posag na Rybnie żonie swojej Barbarze Spławskiej. Mieli dwóch synów: Andrzeja i Łukasza.
„Między r. 1580 i 1618 posiadali
na Rybnie Niemojewscy 1 łan osiadły, 1 pusty i 2 zagrody;”
1621
Andrzej Niemojewski wydzierżawia komuś Rybno.
1627
Andrzej Niemojewski sprzedaje Rybno bratu Łukaszowi.
1655-1658
Rybno wyderkowane Wojciechowi Świnarskiemu
(ze Świniar) i jego żonie Annie Sczytnickiej.
Do 1759
roku Rybno z Żurawitą było najprawdopodobniej
dzierżawione na krótkie, od 1 do 4 lat okresy.
1759
dziedzicem Kiszkowa, Rybna Wielkiego i Zdzarowity (Żurawity) jest Franciszek Junosza Bojanowski, s. Sebastiana
i Barbary Gruszczyńskiej. Jest też z II żoną (od 1760 r) Anną z Skrzetuskich
(I-sza, Franciszka Turobyoska) posiadaczem Górek
Srebrnych i Stołężyna.
1764
Franciszek Junosza Bojanowski, będąc bezpotomnym, dobra swoje: miasto Kiszkowo,
wsie Rybno, Brudzewko i Żurawita
daje Mikołajowi Junosza Bojanowskiemu, synowi
Walentyna
Bojanowskiego i Katarzyny Łobuzińskiej, bratankowi
swojemu, ze stryja stryjecznemu.
1767
Mikołaj Junosza Bojanowski sprzedaje Rybno Józefowi Radzimińskiemu, synowi
Antoniego i Teresy Baranowskiej.
Józef
Radzimiński, sędzia ziemski miał żonę Michalinę.
1782.01.20
Marcjanna Radzimińska, córka Józefa, bierze ślub z Aleksandrem Moszczyńskim, starostą brzeskim.
03.09 rodzi się ich syn Antoni Józef.
1793.11.01
urodził się Ignacy Aleksander, syn Piotra i Tekli z Piekarskich Radzimińskich.
Rodzicami chrzestnymi byli domownicy: Stanisław Murczyński
– dworski i G. Prądzyńska ze Sławna.
1798.11.18
urodził się Marceli Franciszek, syn Franciszka i Antoniny Poklękowskich
– chrześcijan nieszlachecki z dworu w Rybnie.
1800.04.12 w dworze zmarła mając lat 12 Teresa
Zawadzka córka Hieronima i Wiktorii z Kąsinowskich
Zawadzkich.
1800.05.27
zmarła Wiktoria Zawadzka, żona Hieronima, posesora Rybna, podstolego
przemyskiego, lat 40 – morbo tabetico
1801.03.25
urodził się Józef, syn Józefa Ozdowskiego ekonoma i
jego żony Anny. Rodzicami chrzestnymi byli Józef Kryszkowski
– młodszy dworski i Teresa Trąbczyńska z dworu w rybnie.
1803.03.25
zmarł w Rybnie ksiądz Franciszek Olędzki, biskup cambizopolitański,
lat 72.
1805.12.16
zmarł w Rybnie Florentyn, syn Piotra Radzimińskiego, podkomorzego i wojewodzica gnieźnieńskiego i Weroniki de Guttry, lat 13 – morbo caduco.
1810.02.23
zmarł Mikołaj Stajeski, zarządca lasów w Rybnie, lat
33.
1810.02.26
w odstępie 10 godzin zmarły dwie siostry Józefa z Kowalskich Jaruchowska i panna Anna Kowalska. Pochowane u Reformatów w
Szamotułach.
1817.01.12
pobrali się: Stefan Grodzki, ekonom w Rybnie lat 33 i Katarzyna Bogdańska lat
26
1833.06.12
urodziła się Pelagia Franciszka, córka Grzegorza Chlebowskiego kalwina i Joanny
de Coss (matka Joanna de Loswa)
kalwinka, posesorzy Rybna. Rodzicami chrzestnymi byli Franciszek Skałaski de Dobrzychel
Radzimiński i żona Ignacego Radzimińskiego, dziedzica Rybna.
1836.02.04
urodził się Ignacy syn Jana Karola Chlebowskiego, akatolika i Teresy de Gynter, katoliczki. Rodzicami chrzestnymi byli Ignacy
Radzimiński i jego córka panna Izabela (wyszła potem za Włodzimierza
Biernackiego z Bąblina)
1837.02.01
najprawdopodobniej w tym dniu zmarł w Rybnie Ignacy Radzimiński.
Przez
prawie 50 lat właścicielem Rybna był Jan Bernard Lange.
1881.01.30
po bolesnej i długiej chorobie zmarł właściciel Rybna Wielkiego Jan Bernard
Lange. Miał 63 lata.
Epitafium
na grobowcu – kapliczce:
Erbbegräbniss
Familie Lange
Schg sind die Todten
Die in dem Herrn starben
1881.07.28
hr. Aleksander Potworowski z Zielęcina nabył za 660
tys. marek dobra w powiecie gnieźnieńskim – Rybno Wielkie, 3600 mórg (= 900 ha, 1 morga to 2.500 mkw). „Dotąd własność Langego i w ogóle od 50 lat w rękach
niemieckich.”
Aleksander Szczepan hr. Potworowski - s. Pauliny
i Adolfa, ur. 16.10.1832 r. w Ossowej Sieni.
Ewangelik. Był kapitanem rezerwy w
wojsku pruskim, odznaczony Krzyżem Żelaznym, musiał więc wziąć udział w którejś
wojnie Prus w tych czasach. W latach 1851-1853 studiował rolnictwo we
Wrocławiu. Był delegatem czterech zachodnich powiatów i członkiem Zarządu
Poznańskiego Ziemstwa Kredytowego.
Aleksander był żonaty (ślub
16.02.1865 r. w Dreźnie) z Emilią
Grabowską ur. 16.02.1844 r. w Połowcach na
Podlasiu, zmarłej 9.05.1908 r. w Parzęczewie, pochowaną w Przysiece,
córką Maksymiliana i Marii z Rozenów.
Emilia
po śmierci męża (1885) przeszła na katolicyzm.
W 1881 Rybno Wielkie, miało z Żurawitą
(6 dymów, 107 mieszkańców), z którą tworzyło okręg dominium: 15 dymów, 281
mieszkańców (260 katolików, 21 protestantów), 902 ha (659 roli, 46 łąk, 48
lasu); gorzelnię parową, hodowano owce rasy Negretti
i bydło holenderskie.
1885.02.21 w Parzęczewie zmarł
tknięty paraliżem Aleksander hr. Potworowski. Pochowany został w Lesznie.
1885.03.08
zmarła Helena z Kargów Orłowska – żona administratora
majątku. Miała 32 lata. Dwa tygodnie po śmierci Aleksandra Potworowskiego –
przypadek?
1891.08.05
Ewelina Potworowska z Parzenczewa
sprzedała niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej dobra rycerskie Rybno Wielkie.
Majątek
został rozparcelowany i do II wojny światowej pozostawał w rękach niemieckich,
przy czym Rybno nie stanowiło już odrębnego majątku rolnego.
Po II
wojnie światowej w dworze, a potem po drugiej stronie szosy w nowym biurowcu,
mieściła się dyrekcja Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych, zawiadująca
ziemią i gospodarstwami o powierzchni 7500 ha.
W 2001 r. od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa,
dwór i przyległe 2,5 ha
ziemi (dawnego ogrodu) kupił Sławomir Ostrowski.
